Joanna Szafran-Biały – flet traverso, flet prosty
Ewa Pukos – skrzypce barokowe
Piotr Młynarczyk – viola da gamba
Tomasz Bielski – klawesyn
słowo o muzyce – Kinga Krzymowska-Szacoń
PROGRAM:
T. Merula – Canzona La Treccha
K. F. Abel – 2 Stücke für die Gambe solo WKO 205 i 208
J. B. Boismortier – Sonata G-dur op. 91 nr 3
A. Corelli – Sonata op. 5 nr 12 La Folia
G. Ph. Telemann – Trio sonata c-moll TWV 42:c2
G. Ph. Telemann – Kwartet Paryski nr 3 TWV 43:G4
Jeden z ostatnich tegorocznych koncertów z cyklu Fonie Lublina wypełnią
niezwykłe brzmienia dawnych instrumentów i muzyki barokowej, która w ostatnich
dekadach przeżywa swoisty renesans. Warto podkreślić, że różni się ona od muzyki
klasycyzmu czy romantyzmu nie tylko w zakresie instrumentarium, ale przede
wszystkim funkcji i wyrazu. Muzyka tego czasu miała trzy zadania: movere – docere –
delectare, tj. poruszać, nauczać i sprawiać przyjemność. Założenia te realizowano za
pomocą afektów: kompozytor oddziaływał na słuchaczy poprzez określoną harmonię,
dynamikę, czy figury muzyczno-retoryczne dodatkowo podkreślające przesłanie
utworu. Wieczór z muzyką dawną odkrywa przed słuchaczami na nowo świat muzyki
dawnej, zanurzony w atmosferę zabytkowego klasztoru oo. Dominikanów przy ul.
Złotej.
Toarquinio Merula (ca. 1955-1655) był wczesnobarokowym kompozytorem
włoskim, stylistycznie związanym ze szkołą wenecką. Jego życie zawodowe było dość
burzliwe – artysta dość często zmieniał pracodawców, przez kilka lat działał nawet
jako organista na warszawskim dworze Zygmunta III Wazy. Wśród jego dzieł
instrumentalnych wyróżniają się canzoni francese, których struktura zwiastuje
rozwój sonaty kościelnej. Canzona La Treccha należy do op. 12, napisanego w
1637 roku. Forma canzony jest dość charakterystyczna, utwory tego typu wywodzą się
z transkrypcji francuskich chansons na instrumenty klawiszowe lub lutnię. W XVII
wieku canzony stały się bardziej rozbudowane, często przeznaczano je właśnie na
zespoły instrumentalne.
W programie koncertu znalazły się także dzieła solowe: Zwei Stücke für die
Gambe solo Karla Friedricha Abla (1723-1787). Ojciec kompozytora był
gambistą na dworze w Köthen podczas gdy kapelmistrzem był tam J.S. Bach (sam
Karl Friedrich Abel był zresztą uczniem Bacha). K.F. Abel w II połowie XVIII wieku
przebywał w Londynie, pnąc się po szczeblach kariery w królewskiej nadwornej
orkiestrze kameralnej. Wraz z Johannem Christianem Bachem przygotował niezwykłe
jak na tamte czasy wydarzenie – cieszącą się ogromną popularnością serię koncertów
prezentowanych w brytyjskiej stolicy (Bach-Abel concerts). Warto wspomnieć, że
niezwykle popularna w muzyce barokowej viola da gamba wykorzystywana była
zarówno do gry solowej, jak i do realizacji basso continuo. Zachwycali się nią królowie
– była ulubionym instrumentem Ludwika XIV, a Henryk XVIII kolekcjonował viole i
sam pisał utwory na gambę.
W dorobku Josepha Bodina de Boismortiera (1689-1755), francuskiego
wirtuoza fletu i kompozytora, znajdują się znakomite barokowe sonaty fletowe w
pełnym wdzięku i elegancji stylu galant. W swoich utworach de Boismortier
niejednokrotnie zawierał francuskie rytmy taneczne, co dodawało im finezji. Zbiór
sonat op. 91 pochodzi z 1742 roku i jest przykładem oryginalnego połączenia
francuskiej delikatności i słodyczy z włoską żywiołowością. W programie koncertu
znalazła się Sonata G-dur op. 91 nr 3 o następującym układzie części: Rondement.
Gayement – Air. Gracieusement – Gayement.
Kolejny bohater koncertu, Arcangelo Corelli (1653-1713), zyskał sławę jako
wirtuoz skrzypiec i kompozytor. Społeczność Rzymu ceniła jego umiejętności (artysta
należał zresztą do prestiżowej Akademii Arkadyjskiej), a młodzi muzycy ubiegali się o
lekcje pod okiem mistrza (wśród uczniów Corellego znaleźli się m.in. Antonio Vivaldi
czy Antonio Salieri). W centrum zainteresowań Corellego znalazła się muzyka
instrumentalna, co w kontekście epoki baroku było dość niezwykłe. Artysta ten jest
uznawany za pierwszego kompozytora, który zyskał międzynarodową sławę na
wyłącznie na podstawie utworów instrumentalnych (jego koncerty i sonaty wywarły
ogromny wpływ na różne gatunki muzyki europejskiej). Sonata op. 5 nr 12,
zatytułowana La Folia jest jednym z najbardziej dzieł Corellego. Folia, wywodząca
się od tańca portugalskiego, była jedną z barokowych form wariacyjnych – przy czym
każda kolejna wariacja była bardziej skomplikowana technicznie. W ujęciu Corellego
utwór ten pozostaje w typie sonaty da camera, a więc utworu złożonego ze
stylizowanych części tanecznych.
Georg Philipp Telemann (1681-1767), niemiecki kompozytor barokowy,
swoją pierwszą operę napisał już w wieku 12 lat. Zainteresowanie muzyką nie było
dobrze widziane przez rodzinę chłopca, któremu skonfiskowano wszystkie
instrumenty. Dopiero dyrektor szkoły, do której wysłano Georga Philippa, pozwolił
mu na dalszą praktykę muzyczną. W wieku kilkunastu lat Telemann grał już na co
najmniej dziesięciu instrumentach, będąc w znacznej mierze samoukiem.
Zaprzyjaźnił się z J.S. Bachem, który wybrał go na ojca chrzestnego swojego
syna (Carla Philippa Emanuela), a także z G. F. Haendlem, z którym dzielił wspólne,
dość popularne ówcześnie czasach hobby – hodowlę rzadkich kwiatów egzotycznych.
Haendel cenił zresztą bardzo dzieła Telemanna i jego inwencję twórczą, wspominał
nawet, że Telemann mógłby napisać utwór kościelny w ośmiu częściach z taką samą
łatwością, z jaką zwykły śmiertelnik napisałby list. Podróżując w celach artystycznych
Telemann znalazł się m.in. w Żarach, Pszczynie i Krakowie, gdzie poznawał polską
muzykę ludową, którą później wykorzystywał w swoich dziełach. Księga Rekordów
Guinessa uznaje Telemanna za najbardziej płodnego kompozytora wszechczasów –
napisał on ponad 3000 utworów. W programie koncertu znalazła się Sonata triowa
c-moll, składająca się z czterech części: Largo – Vivace – Andante – Allegro. W
katalogu dzieł Telemanna umieszczono ją pod numerem 42:c2, gdzie 42 oznacza
gatunek: dzieło kameralne z towarzyszeniem basso continuo, a c – tonację c-moll.
Wieczór z muzyką dawną zwieńczy Kwartet Paryski nr 3 TWV 43:G4 G.
Ph. Telemanna. Kompozycja ta – wraz z pięcioma innymi kwartetami – została
opublikowana z myślą o wizycie w Paryżu, gdzie zaproszono bardzo już wówczas
znanego kompozytora. Podróż do Paryża doszła do skutku dopiero pod koniec lat 30.,
a Telemann zdążył do tego czasu skomponować dwa zbiory utworów kameralnych
(określenie „paryski” dodali do niech dopiero XX-wieczni redaktorzy).
Charakterystyczną cechą obu zbiorów jest stylistyka określona przez F. Couperina
jako „réunion des goûts”, co rozumiemy jako połączenie stylów różnych regionów
(przede wszystkim francuskiego i włoskiego), mające prowadzić do powstania muzyki
doskonałej.
dr Kinga Krzymowska-Szacoń
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i
Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego
funduszu celowego, w ramach programu „Muzyka”, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.
Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Miasta Lublin, współfinansowany z budżetu
Województwa Lubelskiego.
Partnerzy: Fundacja PZU, Stowarzyszenie Autorów ZAIKS, Związek Artystów
Wykonawców STOART, Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Lublinie,
Klasztor oo. Dominikanów w Lublinie.
Patroni medialni: TVP Kultura, TVP 3 Lublin, Polskie Radio Lublina S.A., Radio
Centrum, Nowe Radio, Kurier Lubelski, Dziennik Wschodni, Gość Niedzielny.
Dodaj komentarz