Premiera on-line 6 lipca, godz. 21:00
Trybunał Koronny w Lublinie
The Time Quartet:
Maksymilian Grzesiak – I skrzypce
Katarzyna Boniecka – II skrzypce
Aleksandra Demowska-Madejska – altówka
Żaneta Magryta-Sidoruk * – wiolonczela
słowo o muzyce – Andrzej Gładysz
PROGRAM:
S. Moniuszko – I Kwartet smyczkowy d-moll
I. Allegro agitato
II. Andantino
III. Scherzo. Vivo
IV. Finale. Allegro assai
I. J. Paderewski – Sarabanda h-moll op. 14 nr 2 (aranżacja The Time Quartet)
I. J. Paderewski – Mazurek B-dur op. 9 nr 4 (aranżacja The Time Quartet)
W. Żeleński – Wariacje na temat własny na kwartet smyczkowy op. 21
W XIX wieku niezwykle częstą praktyką było dedykowanie utworów zasłużonym postaciom ze świata kultury, sztuki, polityki, monarchom i mecenasom, czy po prostu przyjaciołom kompozytorów. Z okazji przypadającej na 6 lipca bieżącego roku 184. rocznicy urodzin Władysława Żeleńskiego, na mocy uchwały Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej, patrona roku 2021, wysłuchamy koncertu muzyki kameralnej kompozytorów urodzonych w okresie porozbiorowym i szczególnie zasłużonych dla sprawy polskiej, tak w dobie powstań narodowych, jak i w chwili odzyskania niepodległości.
W czerwcu 1872 roku zmarł w Warszawie jeden z najbardziej zasłużonych kompozytorów narodowego romantyzmu polskiego, pochodzący z miejscowości Ubiel na dzisiejszej Białorusi, Stanisław Moniuszko. Uznawany za ojca polskiej opery narodowej, zasłynął również jako kompozytor cyklu pieśni inspirowanych polskim folklorem, zestawionych w dwóch seriach „Śpiewników domowych”. Kameralistyka, pod względem liczby dzieł marginalna, pozostaje najmniej znanym kierunkiem twórczości Moniuszki, jak się zdaje ze stratą dla miłośników muzyki.
Spośród utworów Moniuszki napisanych na niewielką obsadę, na uwagę zasługują zwłaszcza dwa kwartety smyczkowe, skomponowane w 1839 roku, a zatem w tzw. młodzieńczym okresie twórczości, gdy Stanisław kształcił się pod okiem Carla Friedricha Rungenhagena w Berlinie. Pierwszy z nich kompozytor zadedykował Józefowi Elsnerowi. Utwór wyraźnie osadzony jest w stylistyce klasyków wiedeńskich, cechując się prostotą i melodyjnością. Moniuszko prorokował, że „nieduże to dziełko, nie wartością swoją, lecz jego użytkiem, cennym się stanie”. Otwierające utwór Allegro agitato to forma allegra sonatowego, w którym pieśniowa narracja solowych skrzypiec i altówki zastępuje przetworzenie. Następujące po nim Andantino nawiązuje do gatunku pieśni bez słów, wyraźnie wpisując się w pieśniowy dorobek kompozytora. Stanowiące trzecią część Scherzo w tempie Vivo ma charakter menueta. Finałowe Allegro assai jest pełne życia i efektowne. Podtytuł Zabawa wiejska wskazuje na odniesienia do ludowej kapeli, w której skrzypcom i altówce sekunduje basowa kwinta w partii wiolonczeli.
Drugi blok muzyczny zapełnią aranżacje pianistyki Ignacego Jana Paderewskiego na kwartet smyczkowy, opracowane przez Małgorzatę Maśluszczak – współczesną wiolonczelistkę i kompozytorkę awangardową. Działalność artystyczną i światową sławę, jaką zyskał w jej efekcie, wirtuoz fortepianu wykorzystał na potrzeby politycznej i dyplomatycznej walki o odrodzenie Ojczyzny po 123 latach niewoli.
W swojej twórczości, znacznie bardziej świadomie od Moniuszki, polski premier i mistrz fortepianu odwoływał się do dorobku artystycznego minionych epok. Zabiegi stylizacyjne widać szczególnie w zbiorze Humoresek koncertowych op. 14, wydanych po raz pierwszy w Berlinie w 1887 roku. Umieszczona na drugiej pozycji w zbiorze Sarabanda h-moll to stylizacja renesansowego tańca o perskiej proweniencji w nowożytności rozpowszechnionego zwłaszcza w Hiszpanii, Francji i Anglii, za pomocą której Paderewski sięga do tradycji muzycznej Jana Sebastiana Bacha, czy Georga Friedricha Haendla. Z kolei nieco starszy Mazurek B-dur ze zbioru Tańców polskich op. 9, wydanych w Berlinie w 1882 roku, pobrzmiewa rodzimym charakterem tanecznym, przywodząc na myśl twórczość Chopina jako inspirację dla jego następców.
Spotkanie z muzyką zamknie wykonanie utworu patrona tegorocznej edycji cyklu „Fonie Lublina”, Władysława Żeleńskiego. O urodzonym w małopolskich Grodkowicach kompozytorze, pedagogu i organizatorze życia muzycznego dowiedzieliśmy się w poprzednich odsłonach sporo. Z twórczości na pierwszy plan wybija się muzyka symfoniczna i fortepianowa, choć nie sposób pominąć również dzieł scenicznych, oratoryjno-kantatowych, czy pieśni. W tej perspektywie kameralistyka pozostaje nieco zapomniana. Tymczasem stanowi istotną część twórczości kompozytora (łącznie 16 opusów), który szczególną uwagę poświęcał instrumentom smyczkowym: skrzypcom (m.in. dwie sonaty) i wiolonczeli (walc liryczny, czy kołysanka).
Kompozycją zajmującą poczesne miejsce w kameralistyce Żeleńskiego, obok kwartetów smyczkowych i fortepianowego, czy eksperymentów w postaci sekstetu smyczkowego oraz tria klarnetowego z fortepianem, są Wariacje na temat własny na kwartet smyczkowy op. 21, napisane przed 1870 rokiem. Utwór mógł powstać w wyniku intensywnych studiów w paryskim Konserwatorium Muzycznym pod okiem Napoléona Henri Rebera, a może nieco później, gdy Polak kontynuował edukację prywatnie u Bertolda Damcke. Tak czy owak wpisują się w proces studiów nad własną myślą muzyczną i koncepcją stylistyczną, dając w efekcie ciekawą próbę oceny autorskiego dorobku Żeleńskiego. Temat kompozycji jest utrzymany w tempie Andante ma non troppo lento. Twórca poddał go ośmiu wariacjom o różnorodnym charakterze, posługując się m.in. paletą środków agogicznych, dynamicznych, brzmieniowych i artykulacyjnych.
W salonowy klimat polskiego romantyzmu i neoromantyzmu, odwołującego się do staropolskich tradycji, wprowadzą nas zatem nie tylko niezastąpione wnętrza Trybunału Koronnego, lecz także utworu mistrzów epoki wykonywane przez „Time Quartet”.
Serdecznie zapraszamy!
dr Andrzej Gładysz
* artysta gościnny
Organizator: Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków Oddział Lubelski
Partnerzy: Fundacja PZU, Stowarzyszenie Autorów ZAIKS, Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków Oddział Warszawski, Związek Artystów Wykonawców STOART, Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Lublinie
Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Miasta Lublin
Projekt został współfinansowany z budżetu Województwa Lubelskiego
Projekt wpisuje się w realizowany przez Województwo Lubelskie program „Warto być Polakiem”
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Muzyka”, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca
Realizacja:
nagranie i reżyseria dźwięku – Łukasz Jakubowski / Manufaktura Nagrań; nagranie i montaż video – Paweł Giergisiewicz
Patroni medialni: TVP Kultura, TVP 3 Lublin, Polskie Radio Lublina S.A., Radio Centrum, Kurier Lubelski, Dziennik Wschodni, Gość Niedzielny
Dodaj komentarz