Przestrzenie muzyki fortepianowej
Juliusz Goniarski – fortepian
słowo o muzyce – Kinga Krzymowska-Szacoń
PROGRAM:
J.S. Bach – Preludium i Fuga g-moll BWV 885 z II tomu Das Wohltemperierte
Klavier
F. Liszt – Etiuda transcendentalna d-moll S. 139 nr 4 „Mazeppa”
C. Saint-Saëns – Etiuda op. 111 nr 6 „Toccata d’après le Final du 5e Concerto”
F. Schubert/F. Liszt – Auf dem Wasser zu singen
F. Chopin/F. Liszt – „Życzenie” z cyklu Sześć polskich pieśni S. 480
L. v. Beethoven – Sonata cis-moll op. 27 nr 2 „Sonata quasi una Fantasia”
C. Saint-Saëns – Allegro appassionato op. 70
F. Liszt – Lata pielgrzymstwa III S. 163 nr 4 „Les Jeux d’eaux à la Villa d’Este”
Kolejna odsłona jubileuszowej, piątej edycji Fonii Lublina poświęcona jest
muzyce fortepianowej. Ten fascynujący instrument na przestrzeni kolejnych epok
stawał się głównym bohaterem klasycznych sonat, lirycznych miniatur i
wirtuozowskich, nasyconych emocjami form romantycznych. W programie koncertu
znalazły się dzieła wielkich mistrzów: J.S Bacha, L. van Beethovena, C. Saint-Saënsa i
F. Liszta, ale też dokonane przez tego ostatniego transkrypcje utworów wokalnych F.
Schuberta i F. Chopina.
Zbiór Das Wohltemperierte Klavier Jana Sebastiana Bacha stanowi
niedoścignione połączenie techniki polifonicznej z harmonią krystalizującego się
właśnie w baroku systemu dur-moll. Powstał – jak wskazuje nazwa – z myślą o
„właściwie nastrojonym instrumencie klawiszowym”, co oznaczało wówczas raczej
klawesyn czy klawikord niż fortepian; w repertuarze pianistów cykl ten zagościł
dopiero w XIX wieku. Oparte na rytmie punktowanym Preludium g-moll z II tomu
DWK wraz z czterogłosową Fugą ukazują kunszt Bacha i umiejętność budowania
formy za pomocą oszczędnych, skupionych środków kompozytorskich.
Sonata cis-moll op. 27 nr 2 Ludwiga van Beethovena szerokiej
publiczności znana jest jako Sonata księżycowa, a to za sprawą krytyka, Ludwiga
Rellstaba, któremu przywodziła na myśl odbicie księżyca w tafli szwajcarskiego
jeziora. Określona przez samego kompozytora jako Sonata quasi una fantasia
wymyka się klasycznej strukturze sonaty, choćby przez brak szybkiego tempa
charakterystycznego dla pierwszej części tego typu utworów.
Znaczące miejsce w programie recitalu przypadło muzyce węgierskiego
kompozytora Franza Liszta. Podobnie jak w przypadku innych kompozytorów-
pianistów muzyka fortepianowa znalazła w jego dorobku szczególną pozycję. Warto
jednak podkreślić, że jest ona wyjątkowa ze względu na trudności techniczne i
związaną z nimi porcję wirtuozerii, a także ze względu na założenia stylistyczne
artysty, który stał się prekursorem muzyki programowej oraz „rozsadzania”
klasycznych form. Etiuda transcendentalna d-moll S. 139 nr 4 „Mazeppa” niesie
ze sobą głębsze przesłanie. W tym brawurowym utworze o gęstej fakturze i mocnej
dynamice Liszt odniósł się do poematu Wiktora Hugo i koncepcji sztuki jako swoistej
przewodniczki ludzkości, uwalniającej ją spod władzy tyranów. Wiele lat później,
niemal u schyłku życia, Liszt opublikował ostatni, trzeci zbiór Années de
pèlerinage (Lat pielgrzymstwa), z tytułem nawiązującym do przesłania jednej z
powieści Goethego. Jest to przykład dzieła dojrzałego, w którym kompozytor nad
wirtuozerię przedkłada eksperymenty harmoniczne. Czwarty utwór cyklu nosi tytuł
Les Jeux d’eaux à la Villa d’Este, wyraźnie odnosi się więc do znajdującej się w Tivoli
willi, wpisanej na listę światowego dziedzictwa UNESCO i uznanej za arcydzieło w
zakresie architektury oraz projektowania ogrodów. Znajdują się tam oryginalne
fontanny – w jednej z nich zaprojektowano system specjalnych rurek, które wydają
dźwięki przypominające organy. Liszt spędzał w owej willi dużo czasu, a jej otoczenie
wpłynęło na stylistykę opisywanego dzieła, w którym teoretycy dopatrują się nawet
zwiastunów impresjonizmu.
Franz Liszt znany jest też z licznych transkrypcji, których dokonywał,
opracowując w fakturze fortepianowej fragmenty oper, pieśni, czy utworów
instrumentalnych o dużej obsadzie. Wbrew pozorom nie jest to zadanie łatwe, jako że
– choćby w przypadku utworów wokalnych – charakter dzieła musi zostać zachowany
mimo braku tekstu. W dorobku Liszta-„aranżera” znalazły się m.in. pieśni Franza
Schuberta i Fryderyka Chopina (obu kompozytorów Liszt znał zresztą osobiście).
Auf dem Wasser zu singen (Śpiew na wodzie) D. 774 Schuberta opowiada o
upływie czasu z perspektywy osoby znajdującej się w łodzi. Opracowanie Liszta
zachowuje typ barkaroli (pieśni gondolierów), nadal też odczuwamy kołysanie fal.
Metrum przypomina barkarolę, a akompaniament – ruch fal. Podobnie w
opracowaniu pieśni Chopina Życzenie pierwotny charakter został zachowany,
elementy wzbogacające fakturę fortepianową utrzymane są w typowym dla Chopina
stylu brillante.
Węgierski kompozytor miał wielu przyjaciół w świecie muzyki. Jednym z nich
był Camille Saint-Saëns, nazywany przez Liszta najlepszym organistą na świecie.
Ten francuski kompozytor pisał też dzieła fortepianowe, m.in. Allegro
appasionato op. 70 oraz Etiudę op. 111 nr 6 „Toccata d’après le Final du 5e
Concerto”, które usłyszymy podczas wrześniowego koncertu. Ten ostatni utwór
zawiera interesujące odniesienia do ragtime’u, który na przełomie XIX i XX wieku
zaczynał dopiero (z wielkim powodzeniem) gościć na scenach europejskich.
Liszt mawiał, że muzyka jest sercem życia, bez niej nie istnieje dobro, a z nią
wszystko staje się piękne. Życząc Państwu takich właśnie wrażeń, zapraszamy na
wrześniowy recital Juliusza Goniarskiego z muzyką fortepianową różnych epok.
dr Kinga Krzymowska-Szacoń
Partnerzy: Fundacja PZU, Stowarzyszenie Autorów ZAIKS, Związek Artystów
Wykonawców STOART, Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Lublinie.
Patroni medialni: TVP Kultura, TVP 3 Lublin, Polskie Radio Lublina S.A., Radio
Centrum, Nowe Radio, Kurier Lubelski, Dziennik Wschodni, Gość Niedzielny.
Dodaj komentarz