Premiera on-line 30 maja 2021, godz. 19:00
Muzeum Narodowe w Lublinie
Irina Stukaszina – Gąsior, skrzypce
Tomasz Kusiak, skrzypce
Katarzyna Czerniawska, altówka
Szymon Krzemień, wiolonczela
słowo o muzyce – Andrzej Gładysz
PROGRAM:
Władysław Żeleński (1837-1921)
Kwartet A-dur op.42 (przed 1890)
I. Allegro co brio
II. Intermezzo Allegro non troppo e scherzando
III. Molto cantabile
IV. Allegro molto vivace
Józef Koffler (1896-1944)
Trio op.10 (1928)
I. Allegro molto moderato
II. Andante, molto cantabile
III. Allegro molto vivace
Dobiegające końca obchody rocznicy 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę są doskonałą okazją do ukazania dorobku artystycznego czasów przełomu XIX i XX wieku oraz odrodzonej Rzeczypospolitej. Twórczość większości rodzimych kompozytorów była osadzona w narodowej i ludowej tradycji, którą inspirowani odważnie wkraczali na europejskie salony artystyczne.
Pochodzący z małopolskich Grodkowic Władysław Żeleński (1837-1921) doskonale obrazuje polską inteligencję przełomu XIX i XX wieku. Wyrosły w tradycjach patriotycznych (u boku Ojca powstańca, który zginął w trakcie rabacji galicyjskiej) i wykształcony solidnie w Krakowie już jako młodzieniec podjął aktywność kompozytorską i dyrygencką. W muzycznej edukacji nie poprzestał na lokalnych mistrzach, lecz rozwijał się pod okiem Josefa Krejčiego w Pradze, a następnie trafił do Konserwatorium Muzycznego w Paryżu do klasy Napoleona-Henriego Rebera. Gdy w 1870 roku wrócił na ziemie polskie, szybko zdecydował o przenosinach do Warszawy, gdzie objął klasę harmonii i kontrapunktu w Konserwatorium, a w 1878 roku objął stanowisko dyrektora Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Po zaledwie dwóch latach pełnienia funkcji złożył rezygnację umotywowaną względami administracyjnymi i osobistymi. Odbył tournée artystyczne do Drezna i Pragi, po której na stałe osiadł w Krakowie, zakładając tam konserwatorium, którego dyrektorem pozostał do śmierci.
Kwartet smyczkowy A-dur op. 42 powstał właśnie w czasie zawodowych perturbacji związanych z powrotem z Warszawy do Krakowa (a więc i z Rosji do Austro-Węgier) i otrzymał dedykację dla wybitnego wiolinisty Josepha Joachima. Ten neoklasyczny, choć jednak dość swobodny pod względem formalnym, melodycznym i harmonicznym, czteroczęściowy utwór wydała drukiem oficyna Julisa Hainauera we Wrocławiu dopiero w 1890 roku. Kompozycja, wyraźnie nasycona inspiracjami ludowymi podczas wiedeńskiego prawykonania w 1893 roku zyskała pochlebne głosy krytyków muzycznych, którzy wyraźnie zaznaczali, że wykonany po raz pierwszy w Wiedniu kwartet Żeleńskiego jest całkiem interesującą pracą. Jej pierwsza część „Allegro con brio” brzmi jeszcze trochę zawile, druga część „Intermezzo” jest już opracowana klarowniej, a w części trzeciej, śpiewnym „Molto cantabile” rozwija się pięknie, wznosząc się do poruszającej namiętności, by znaleźć w części ostatniej „Allegro molto vivace” skuteczne rozwiązanie.
Znacznie mniej przychylnie polskie środowisko muzyczne patrzyło na rozwijającą się od początku XX wieku dodekafonię, sformułowaną na gruncie teoretycznym przez Arnolda Schönberga (1874-1951) i popularną szczególnie w środowisku wiedeńskim. Najwybitniejszymi przedstawicielami nurtu porzucającego tonalność na rzecz dwunastostopniowej skali dźwiękowej byli, obok inicjatora, Alban Berg (1885-1935 )i Anton Webern (1883-1945). W odradzającej się Polsce nie cieszyła się ona takim zainteresowaniem twórców, jak na zachodzie. Do czołowych eksperymentatorów na tym gruncie zaliczyć należy wywodzących się z Kresów Wschodnich Tadeusza Majerskiego (1888-1963) i Józefa Kofflera (1896-1944).
Pochodzący z kupieckiej rodziny, urodzony w Stryju Koffler, już w młodości trafił do Wiednia, gdzie studiował prawo, a następnie harmonię i kompozycję (u Hermana Grädenera) na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1916 roku rozpoczął odbywanie służby wojskowej w armii austro-węgierskiej, ale natychmiast po odzyskaniu niepodległości zaciągnął się do Wojska Polskiego, gdzie podjął działania kompozytorskie i dyrygenckie w środowisku orkiestr wojskowych. Jeszcze w trakcie wojny polsko-bolszewickiej wznowił studia w Wiedniu, tym razem z zakresu muzykologii. W stolicy Austrii poznał m.in. Albana Berga i Arnolda Schönberga, którzy w kluczowy sposób wpłynęli na jego, coraz odważniejsze strukturalnie i ideowo, kompozytorskie próby. Od 1924 roku związany był ze Lwowem, gdzie aż do II wojny światowej wykładał kompozycję, harmonię i instrumentację oraz formy muzyczne w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego.
Trio smyczkowe op. 10 na skrzypce, altówkę i wiolonczelę należy do pierwszych utworów dodekafonicznych Józefa Kofflera. Pracę nad dziełem zaplanowanym jako kwartet smyczkowy kompozytor rozpoczął na początku 1926 roku, ale szkice tej wersji nie zachowały się. Finalnie w 1928 roku powstało Trio, które w następnym roku zostało opublikowane przez Universal Edition w Wiedniu. Budowa formalna jest klasyczna. Część I to allegro sonatowe z fugą w miejsce przetworzenia, II – fuga trzytematowa, III zaś – rondo. Tematy wszystkich części skonstruowane są w oparciu o materiał interwałowy dwunastotonowej serii a-gis-e-g-fis-d-es-f-b-des-c-h, choć pozostają w swojej estetyce bardziej stonowane niż wybujała twórczość Schönberga.
Dzieło przyczyniło się do światowej popularności Kofflera, za sprawą prawykonania na Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Oxfordzie w 1931 roku (A. Mangeot – skrzypce, E. Bray – altówka i J. Shinebourne – wiolonczela), gdzie spotkało się z owacjami publiczności i uznaniem krytyków muzycznych. Ze względu na swoje unikatowe walory melodyczne i formalne oraz ciekawą harmonikę do dzisiaj pozostaje najbardziej popularnym utworem kompozytora. ogromnym aplauzem publiczności i krytyków angielskich, zapoczątkowując jednocześnie karierę i sławę Kofflera na forum międzynarodowym. Do dzisiejszego dnia Trio op. 10 jest najbardziej popularnym i najczęściej wykonywanym utworem kompozytora.
Serdecznie zapraszamy w gościnne przestrzenie Muzeum na Zamku w Lublinie na wyjątkowe spotkanie z polską kameralistyką końca XIX i początku XX wieku, przez które przeprowadzą nas artyści związani z Filharmonią im. H. Wieniawskiego w Lublinie.
_____
Organizator: Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków Oddział Lubelski
Partnerzy: Fundacja PZU, Stowarzyszenie Autorów ZAIKS, Muzeum Narodowe w Lublinie, Związek Artystów Wykonawców STOART, Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Lublinie
Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Miasta Lublin
Projekt został współfinansowany z budżetu Województwa Lubelskiego
Realizacja:
nagranie i reżyseria dźwięku – Łukasz Jakubowski / Manufaktura Nagrań; nagranie i montaż video – Paweł Giergisiewicz
Patroni medialni: TVP Kultura, TVP 3 Lublin, Polskie Radio Lublina S.A., Radio Centrum, Kurier Lubelski, Dziennik Wschodni, Gość Niedzielny
Partner specjalny koncertu:
Dodaj komentarz