Modernizm z polską nutą

Ewa Biegas – sopran

Stanisław Napierała – tenor

Agnieszka Schulz-Brzyska – fortepian

słowo o muzyce – Andrzej Gładysz

PROGRAM

Ignacy Jan Paderewski (1860-1941)

12 pieśni op. 22 na głos i fortepian, sł. CatulleMendes

1. Dans la forét,
2. Elle marched’un pas distrait,
3. L’amourfatal,
4. L’ennemie,
5. La nonne,
6. Le ciel esttrés bas,
7. Lunefroide,
8. Naguére,
9. Querelleuse,
10. Ton coeurestd’orpur,
11. Unjeunepátre,
12. Viduité.

Stanisław Lipski (1880-1937)

8 pieśni op. 15 na głos i fortepian

1. Biedne pieśni mojej duszy, sł. L.Rydel,
2. A kiedy będziesz moją żoną, sł. K. Przerwa-Tetmajer,
3. Krwawe liście, sł. A. Waśkowski,
4. Hej, siewacze, sł. M. Konopnicka,
5. Piosnka chłopska, sł. K. Przerwa-Tetmajer (fragm. ze szkicu dramatycznego Zawisza Czarny),
6. Tak mi czegoś żal, sł. J. Adelmanówna,
7. Stary ułan, sł. R. Dallmajer,
8. Zabrzęczał Zygmuntowski dzwon, sł. S. Wyspiański (fragm. z dramatu Akropolis).

W neoromantycznym kręgu (polskiej)pieśni

            Okres romantyzmu to czas, gdy w niespotykanym dotychczas tempie wykształcił się i rozwinął szereg nowych gatunków i form muzycznych, a te istniejące ewoluowały dostosowując się do oczekiwań i wymagań nieskrępowanych twórców i zróżnicowanych odbiorców. Gatunkiem szczególnie dobrze oddającym specyfikę romantyzmu, popularnym również w okresie postromantycznym, aż do II wojny światowej, był pieśń. Podobnie jak w Europie Zachodniej, czy słowiańskich szkołach narodowych polscy twórcy podejmowali liczne próby spotkania z pieśnią, wpisując swoje utwory w nurt narodowy, inspirowany folklorem, historią, ale i bieżącymi wydarzeniami epoki powstań i rewolucji. Wybitni i sławni autorzy romantyczni, jak Fryderyk Chopin, czy Stanisław Moniuszko znajdowali swoich naśladowców i kontynuatorów, spośród których niewątpliwie warto zaprezentować tworzących na przełomie XIX i XX wieku oraz już w odrodzonej Rzeczypospolitej, Ignacego Jana Paderewskiego oraz Stanisława Lipskiego.

W końcu czerwca bieżącego roku obchodziliśmy 80. rocznicę śmierci jednego z najbardziej znanych w świecie polskich kompozytorów i artystów, Ignacy Jan Paderewski, polityk, dyplomata, ale nade wszystko wirtuoz fortepianu, rozpowszechniający sprawę polską w przededniu odzyskania niepodległości na całym świecie, a następnie wspomagający polskie władze po wybuchu II wojny światowej.

Artysta zasłynął swoimi scenicznymi kreacjami, ale także unikatowym repertuarem i specyficzną techniką wykonawczą. Obok dzieł fortepianowych oraz repertuaru symfonicznego, czy wielkich form wokalno-instrumentalnych Paderewski komponował, podobnie jak mu współcześni, liczne pieśni, wpisując się w typowe dla okresu romantyzmu i postromantyzmu trendy. Zgodnie z ówczesnymi tendencjami zbierał je w cykle, tj.: 4 Pieśni op. 7 do poezji Adama Asnyka, 6 Pieśni op. 18 nr 2 do poezji Adama Mickiewicza i wreszcie 12 Pieśni op. 22 do słów Catulle Mendesa.

W komentarzu zamieszczonym w najnowszej edycji Polskiego Wydawnictwa Muzycznego podano, że ten ostatni zbiór, „nie przypominaw niczym wcześniejszych kompozycji wokalnych Paderewskiego […] nieco <moniuszkowskich>, bardzo polskich, z prostym diatonicznym akompaniamentem. W Pieśniach op. 22 Paderewski zbliżył się do stylistyki kompozytorów francuskich i bodaj po raz pierwszy w muzyce polskiej – przed Szymanowskim i Eugeniuszem Morawskim – świadomie nawiązał do wzorów tradycji <paryskiej>, coraz częściej stosowanej w ówczesnej muzyce europejskiej. Pieśni op. 22 są jakby <usymfonizowanymi> poematami z partią wokalną. Kompozytor – wyczulony na poetyckie niuanse – pogłębia, poszerza i sublimuje ekspresję słowa, które melodycznie wibruje, <wpada> w przygotowany tok harmoniczny, tłumaczy go. Ciemne obrazy poetyckie Mendesa wzbogacił Paderewski barwami niejednokrotnie jaśniejszymi, świetlistszymi. Operuje przy tym rozległą skalą środków harmonicznych w partii fortepianu […].Siła wyrazu Pieśni do słów Mendesa przejawia się również w różnego rodzaju napięciach metrorytmicznych (śmiałe zmiany metrum, dość częsta akcentuacja na słabych częściach taktu) i dynamicznych oraz w oryginalnym kolorycie i niuansach partii wokalnej”. Cały zbiór wydano w Paryżu w 1910 roku, choć najstarsze utworu sięgają aż 30 lat wcześniej.

22 lipca 1880 roku w Warszawie urodził się z kolei Stanisław Samuel Lipski. Już w młodości wykazywał talent muzyczny, co sprawiło, że już jako 12-latek rozpoczął edukację w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie pod kierunkiem Władysława Żeleńskiego, który uczył go harmonii i fortepianu. Kontynuował ją następnie (1900-1902) w Berlinie u Hugo Leichtentritta oraz mniej znanych współcześnie pianistów: Jedlički i Lutzenki, później również w Wiedniu (1902-1904) pod okiem Malwiny Brée i Teodora Leszetyckiego w zakresie pianistyki, zaś pod kierunkiem Roberta Fuchsa pod kątem teorii muzyki. Po zakończeniu edukacji zagranicznej wrócił do Krakowa, gdzie udzielał się jako prywatny pedagog i akompaniator. Dopiero w 1910 roku otrzymał stałą posadę – profesora klasy fortepianu w krakowskim konserwatorium, którą piastował do 1932 roku. Przejściowo w okresie 1926-1928 wykładał również w Śląskiej Szkole Muzycznej w Katowicach.

Zdecydowanie najbardziej istotnym elementem twórczości Lipskiego były pieśni. Jest on współcześnie zaliczany do grona reformatorów tego gatunku, którzy na gruncie muzyki polskiej nadali pieśniom nowy kształt u progu niepodległości oraz w okresie 20-lecia. Ochoczo korzystał z tekstów poetów romantycznych i młodopolskich, barwnie różnicując nastroje, emocje, rozbudowując partię akompaniamentu fortepianowego i wytrawnie kształtując melodię. Tę niezwykłą wrażliwość Stanisława Lipskiego i jego szczególny dar do gatunku pieśni będziemy mogli ocenić w oparciu o jeden z najciekawszych zbiorów, tj. 8 pieśni op. 15, wydany w Krakowie w 1930 roku, a zatem u szczytu sławy kompozytora. Składają się nańkompozycjepowstałe między 1912 a 1920 rokiem, zaopatrzone w okolicznościowe adresy skierowane do przedstawicieli inteligencji i środowiska artystycznego: ówczesnego prezydenta Krakowa – Karola Rolle, wiceprezydenta Krakowa, dra Piotra Wielgusa, Stanisława Gruszczyńskiego, dra Alfreda Jendla, Aleksandry Szafrańskiej, Adama Didura oraz symboliczne adresy „pamięci Nieznanego Żołnierza z lat 1914-1920” oraz „cieniom Stanisława Wyspiańskiego”.

W przeglądzie polskiej pieśni z 1 poł. XX wieku zaprezentują się dla Państwa wokaliści Ewa Biegas (sopran) i Stanisław Napierała (tenor). Przy fortepianie zasiądzie Agnieszka Schulz-Brzyska. Serdecznie zapraszamy!

Andrzej Gładysz

Organizator: Stowarzyszenie Polskich Artystów Muzyków Oddział Lubelski

Partnerzy: Fundacja PZU, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Stowarzyszenie Autorów ZAIKS, Związek Artystów Wykonawców STOART, Towarzystwo Muzyczne im. H. Wieniawskiego w Lublinie

Projekt zrealizowany dzięki wsparciu Miasta Lublin

Projekt został współfinansowany z budżetu Województwa Lubelskiego.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Muzyka”, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca

Realizacja:
nagranie i reżyseria dźwięku – Łukasz Jakubowski / Manufaktura Nagrań; nagranie i montaż video – Paweł Giergisiewicz

Patroni medialni: TVP Kultura, TVP 3 Lublin, Polskie Radio Lublina S.A., Radio Centrum, Kurier Lubelski, Dziennik Wschodni, Nowe Radio, Gość Niedzielny